Bitkilerin su ihtiyacını karşılamak amacıyla, herhangi bir su kaynağından (akarsu, gölet, kuyu suyu vs.) örnek alınarak, bu suyun sulama suyu olarak kullanılıp kullanılmayacağı yönünde gerekli analizler yapılarak, değerlerin tavsiye edilen veya izin verilebilecek değer aralıklarında olup olmadığının tespitinin yapılmasına “Sulama Suyu Analizi” denir. Su kalitesi, suyun kullanım amacıyla ilgilidir. Kullanılan su kullanım alanına göre değerlendirilmelidir. Bu nedenle su kaynağından alınan su örneklerinin kullanım amacı kriterlerine göre laboratuvarda detaylı analizlerinin yapılması gerekir.
SULAMA SUYU ANALİZİNİN AMACI
Sulama sularının kalite özelliklerinin ve içerisinde bulunan maddelerin bilinmesi toprak verimliliğinin devamlılığı yönünden önem taşımaktadır. Bitki gelişiminde gözlenen gerileme veya durmada sulama suyunun kalitesinin de etkisi vardır. Sulama suyunun kalitesinin iyi olmaması, bu su ile sulanan arazilerin zamanla tuzluluğunun artmasına, çoraklaşmasına sebep olabilir, sulanan bitkilerin gelişiminde olumsuz etkisi görülebilir. Bu nedenle sulama sularının kullanılıp kullanılamayacağının önceden analizleri yaptırılarak belirlenmesi gerekir.
Laboratuvarlarda yapılan analiz sonucunda sulama suyunun özelliklerinin ve içerisindeki maddelerin bilinmesiyle uygun değer aralığında olan sular güvenle kullanılabilir.
Su kaynaklarının doğru kullanılması toprak verimliliği, kullanılan gübrenin etkinliği ve bitkinin gelişmesini olumlu yönde etkileyecektir.
SU NUMUNESİ ALINAN YERLER VE ALINMA ZAMANI
Durgun Sular (Göl): Numune, suyun en derin kısmından, derin yerin yüzeye doğru orta kısmından ve derin yerin üstünden olmak üzere üç farklı derinlikten alınır.
Yeraltı Suları (Artezyen, Kuyu): Su numunesi, tulumba ile çekilerek 15-20 dakika boşa akıtıldıktan sonra alınır.
Akarsular (Irmak, Dere, Nehir, Çay): Su numunesi, akarsuyun en hızlı şekilde akan, durgun olmayan kısmından alınır. Yüzeyin 50 cm altına bir kap daldırılarak alınır, uygun numune kaplarına aktarılır. Alternatif olarak, numune şişeleri ve kapları da akarsuya doğrudan daldırılabilir. Ancak özellikle belirli bir analiz istenmedikçe yüzey tabakasından numune almaktan sakınılmalıdır.
Şebeke Suları: Su numunesi, çeşme 30-60 saniye boşa akıtıldıktan sonra alınır. Çeşme üzerinde aparat varsa çıkarılır.
Ayrıca numune kabının ağzına etiket bağlanır ve üzerine yapıştırılır.
SU NUMUNESİ ALIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
Su numunesinin, suyun genelini temsil etmesi önemlidir. Bu yüzden usulüne uygun alınmayan numunelerin suyun gerçek özelliklerini taşımayacaktır. Kimyasal analizler için 2 litre su yeterlidir.
Önce numune konulacak kabın temiz olduğundan emin olunmalı bunun için de kap, numune alınacak su ile 4-5 defa çalkalanmalıdır. Numune kabı ağzına kadar doldurulur. Numune ağzı mantar veya lastik tıpalı temiz plastik şişede alınması önemlidir.
Su numunelerinin sulama mevsiminde alınması en doğru sonucu verir. Numune bekletildiğinde suyun içerisinde oluşacak kimyasal ve biyolojik olaylar suyun bileşimini değiştirmektedir. Örnek uygun koşullarda taşınmaz ise numune üzerinde oluşacak değişimler analiz sonucunu doğrudan etkileyecektir. Bu yüzden numunenin laboratuvara taşınması sırasında korunması için basitçe soğutulması (eriyen bir buz içerisinde veya buzdolabında 1°C–5°C arası sıcaklıkta) ve karanlıkta muhafaza edilmesi gerekmektedir. Numuneler, numune alınması ve numune kabına doldurulması sırasındaki ortam sıcaklığından daha düşük bir sıcaklıkta tutulmalı ve muhafaza edilmelidir.
SU NUMUNESİNİN ETİKETLENMESİ
Toplanan her bir numune için, numune şişesi veya kabı üzerinde gerekli açıklamaların yazılacağı bir etiket konulur. Numunenin daha sonra laboratuvara getirildiğinde kolayca tanınabilmesi için, numuneyi alanın adı, alındığı tarih ve adres, numunenin alındığı kaynak (dere, kuyu vb.) etiket üzerine kaydedilir. Her bir numune için hazırlanan etiket numune kabının üzerine yapıştırılır.
SULAMA SUYUNA YAPILAN ANALİZLER
Sulama suyunun kalitesinin belirlenmesinde Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından önerilen analizler aşağıda belirtilmiştir.
Elektriksel İletkenlik (EC),
pH,
Sodyum (Na),
Potasyum (K),
Kalsiyum (Ca),
Magnezyum (Mg),
Toplam Alkalinite (Karbonat-Bikarbonat),
Klor (Cl-),
Sülfat (SO4-),
Toplam Sertlik,
Bor (B),
Sodyum Adsorpsiyon Oranı (SAR)
SULAMA SUYU ANALİZ SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
| TUZLULUK | |||
| 1 | EC 0-250 | T1 | AZ TUZLU SU: Her çeşit bitki sulamasında kullanılabilir. Toprak çok düşük geçirgenliğe sahip olmadığı sürece toprakta tuzluluk yaratmaz. |
| 2 | 250-750 | T2 | ORTA TUZLU SU: Tuzluluğa hassas bitkiler hariç bütün bitkilerin sulanmasında kullanılabilir. Toprak geçirgenliğinin iyi ve orta derecede olduğu yerlerde özel tuzluluk kontrol tedbirlerine ihtiyaç yoktur. |
| 3 | 750-2250 | T3 | YÜKSEK TUZLU SU: Tuza dayanıklı bitkilerin sulamasında kullanılabilir. Yeterli geçirgenlik ve drenaj şartlarında dahi özel tuzluluk kontrol tedbirleri gerektirir. Drenajı tam olmayan topraklarda kullanılmamalıdır. |
| 4 | >2250 | T4 | ÇOK YÜKSEK TUZLU SU: Normal şartlarda sulamaya uygun değildir. Fakat tuzluluğa çok dayanıklı bitkilerin seçildiği, yıkama ihtiyacının da dikkate alındığı, drenaj ve geçirgenliği çok iyi olan topraklarda özel tuzluluk kontrol tedbirleri ile kullanılabilir. |
Tablo 1 : Sulama suyunda tuzluluğun değerlendirilmesi
| ALKALİLİK | |||
| 1 | SAR 0-10 | A1 | AZ SODYUMLU SU: Bütün topraklarda sulama için kullanılabilir. Zararlı derecede alkalilik yaratma tehlikesi çok azdır. bununla beraber taş çekirdekli meyveler gibi alkaliliğe karşı hassas olan bitkilerin etkilenmeleri mümkündür. |
| 2 | SAR 10-18 | A2 | ORTA SODYUMLU SU: İnce bünyeli(killi ve yüksek katyon değiştirme kapasitesine sahip) topraklarda, özellikle az yıkama şartlarında hissedilir derecede bir alakalılık tehlikesi ortaya çıkar. Topraktan jips mevcut ise durum daha az tehlikelidir. Bu sular kaba bünyeli (kumlu) ve geçirgenliği iyi olan organik (türbiyer) topraklarda kullanılabilir. |
| 3 | SAR 18-26 | A3 | YÜKSEK SODYUMLU SU:Çoğu topraklardan zararlı derecede bir alkalilik vardır. İyi bir drenaj,fazla yıkama ve organik madde ilavesi gibi özel tedbirler ister. Jips ihtiva eden topraklarda bu sular tehlikeli bir alkalilik meydana getirmeyebilir. Değişebilir sodyumun yerine kalsiyum yerleştirme için bazı kimyasal maddelerin ilavesi gerekebilir. Ancak çok yüksek tuzluluğa sahip sularda kimyasal madde ilavesi mümkün olmayabilir. |
| 4 | SAR >26 | A4 | ÇOK YÜKSEK SODYUMLU SU:Genellikle sulamada kullanılmaz. Ancak düşük veya orta derecede tuz kapsadığında (T1-A4)-(T2-A4) topraktan erimiş kalsiyum bulunması halinde veya jips gbib ıslah edici maddelerin uygulanması şartıyla kullanılabilir |
Tablo 2 : Sulama suyunda alkalinitenin değerlendirilmesi
| SCHOFİELD SİSTEMİNE GÖRE SINIFLAMA | |||||
| # | SINIFI | EC (µmhos/cm) | SÜLFAT (me/l) | SODYUM(%) | KLORÜR(me/l) |
| 1 | ÇOK İYİ | <250 | <4 | <20 | <4 |
| 2 | İYİ | 250-750 | 4-7 | 20-40 | 4-7 |
| 3 | KULLANILABİLİR | 750-2000 | 7-12 | 40-60 | 7-12 |
| 4 | ŞÜPHELİ | 2000-3000 | 12-20 | 60-80 | 12-20 |
| 5 | KULLANILMAZ | >3000 | >20 | >80 | >20 |
Tablo 3 : Sulama suyunda schofield sistemine göre sınıflama
| SULAMA SULARINDAKİ BORUN SINIFLANDIRILMASI | |||
| BOR SINIFI | HASSAS BİTKİLER mg/l | YARI HASSAS BİTKİLER mg/l | DAYANIKLI BİTKİLER mg/l |
| 1. ÇOK İYİ | 0,33' den az | 0,67' den az | 1,00' den az |
| 2. İYİ | 0,33-0,67 | 0,67-1,33 | 1,00-2,00 |
| 3. KULLANILABİLİR | 0,67-1,00 | 1,33-2,00 | 2,00-3,00 |
| 4. ŞÜPHELİ | 1,00-1,25 | 2,00-2,50 | 3,00-3,75 |
| 5. KULLANILMAZ | 1,25'den çok | 2,50' den çok | 3,75' den çok |
Tablo 4 : Sulama sularındaki borun sınıflandırılması